Yazılımda Okunabilirlik Nedir?
Kod okunabilirliği, bir yazılımın kaynak kodunun başka bir geliştirici (ya da gelecekte aynı geliştirici) tarafından kolayca okunabilmesi, anlaşılabilmesi ve sürdürülebilmesi anlamına gelir. Sadece çalışan bir kod yazmak yazılım geliştirme sürecinin sonu değildir. O kodun nasıl çalıştığını anlatabilmek, bir ekip içerisinde başkalarının da kodu anlayabilmesini sağlamak, sürdürülebilir yazılımın temelidir. Temiz Kod (Clean Code) Adlı yazımda değindiğim kurallara göz atabilirsiniz.
Kod okunabilirliği çoğu zaman performanstan, kodun kısalığından ya da “akıllıca” yazılmış olmasından daha önceliklidir. Çünkü okunamayan kod, hataya açık, zor bakımı yapılan ve teknik borca neden olan koddur.
Kod Okunabilirliği Neden Kritik Bir Öneme Sahiptir?
Bakımı Kolaylaştırır
Yazılım projelerinin büyük çoğunluğu yazıldıktan sonra uzun süreler boyunca bakım görür. Bu bakım süreci sırasında kodun ne yaptığı, neden böyle yazıldığı ve nasıl çalıştığı kolayca anlaşılmalıdır. Örneğin aşağıdaki iki kod parçasını inceleyelim:
Okunması zor bir kod:
pythonKopyalaDüzenledef c(x):
return x*0.453592
Okunması kolay, açıklayıcı bir kod:
pythonKopyalaDüzenledef convert_pounds_to_kilograms(pounds):
return pounds * 0.453592
İkinci örnekte hem fonksiyon adı hem de parametre adı kodun ne yaptığını açıkça belirtir. Bu kodu yazan kişinin dışında biri, aylar sonra bu satırı gördüğünde ne yapıldığını anlamak için yorum satırlarına ya da belgeye ihtiyaç duymaz.
Takım Çalışmasını Kolaylaştırır
Kod tek başına yazılan bir şey değildir. Özellikle profesyonel projelerde yazılım ekipleri birlikte çalışır. Eğer bir geliştirici kendine has, kimsenin anlamadığı bir stil ile kod yazarsa, bu ekip içinde iş birliğini zora sokar. Kodun okunabilir olması, takım arkadaşlarının birbirlerinin kodlarını gözden geçirmesini, geliştirmesini ve hata ayıklamasını kolaylaştırır.
Kötü okunabilirliğe sahip bir örnek:
cssKopyalaDüzenleif not a:
b()
Bu satırda a ve b nedir? Ne işe yarıyorlar? Bu kod ne zaman çalışır? Anlamak zaman alır.
Daha okunabilir hale getirilmiş hali:
cssKopyalaDüzenleif not user_is_authenticated:
redirect_to_login_page()
Bu haliyle kod sadece çalışmakla kalmaz, ne yaptığı hemen anlaşılır.
Hataları Azaltır
Okunabilir kod, hata yapma ihtimalini azaltır. Karmaşık yapılar, anlamı belli olmayan değişken isimleri, birden fazla iş yapan fonksiyonlar hata yapmayı kolaylaştırır. Açık, anlaşılır, modüler ve tek sorumluluğa sahip parçalar yazmak hem sizin hem de başkalarının hata yapma riskini azaltır.
Bir örnek düşünelim:
pythonKopyalaDüzenledef process_data(data):
# parse, validate, store, log all in one
Bu fonksiyon çok şey yapıyor. Okuması zor. Daha iyi bir yapı şöyle olabilir:
pythonKopyalaDüzenledef parse_input(data):
...
def validate_data(parsed_data):
...
def store_data(validated_data):
...
def log_transaction(details):
...
Bu sayede hangi aşamada hata çıktığı kolayca bulunabilir. Kod test edilebilir hale gelir.
Geleceğe Yatırımdır
Kod okunabilirliği anlık değil, uzun vadeli bir fayda sağlar. Bugün yazdığınız kodu aylar sonra yeniden elden geçirmeniz gerekebilir. O gün geldiğinde “bunu neden böyle yapmıştım” sorusunu kendinize sormamak için okunabilir kod yazmak gerekir.
Ayrıca yazılım projeleri sıklıkla el değiştirir. Ekip üyeleri ayrılır, yeni insanlar gelir. Bu geçişlerin sağlıklı olması için okunabilirlik kritik öneme sahiptir.
Kod Okunabilirliğini Artırmak İçin En İyi Uygulamalar
Anlamlı İsimlendirme Kullanın
Değişken, fonksiyon, sınıf ve dosya adları anlamlı olmalıdır. İsimlendirme sadece teknik bir detay değil, kodun açıklamasıdır. Kısa ama anlamsız isimlerden kaçının.
Kötü örnek:
pythonKopyalaDüzenledef x(a):
return a*2
İyi örnek:
pythonKopyalaDüzenledef double_salary(salary):
return salary * 2
Fonksiyon ne yaptığıyla ilgili bilgi verir. Parametre de net bir anlam taşır.
Yorum Satırlarını Gerektiği Yerde ve Doğru Kullanın
Yorum satırları kodu açıklamak içindir, kodu gizlemek ya da çöpü saklamak için değil. İyi bir yorum kodun neden öyle yazıldığını anlatır, ne yaptığını değil. Ne yaptığı zaten koddan anlaşılmalıdır.
Kötü bir yorum örneği:
iniKopyalaDüzenle# kullanıcı adı değişkeni
username = "admin"
Bu bilgi zaten değişken isminden anlaşılmakta.
İyi bir yorum örneği:
iniKopyalaDüzenle# geçici olarak admin kullanıcı kullanılıyor, yetki kontrolü daha sonra eklenecek
username = "admin"
Bu yorum ileride yapılacak değişiklik hakkında bilgi verir.
Kodunuzu Küçük Parçalara Bölün
Uzun fonksiyonlar yerine küçük, tek bir işi yapan fonksiyonlar yazın. Her fonksiyonun tek bir sorumluluğu olmalı. Bu hem okunabilirliği artırır hem de test edilebilirliği sağlar.
Kötü örnek:
pythonKopyalaDüzenledef register_user(data):
# parse data
# validate data
# insert into database
# send welcome email
İyi örnek:
pythonKopyalaDüzenledef parse_registration_data(data): ...
def validate_registration_data(parsed_data): ...
def create_user_account(validated_data): ...
def send_welcome_email(user): ...
Bu yapı hem daha okunabilir hem de yeniden kullanılabilir.
Tutarlı Kod Stili Kullanın
Kodlama stilinde tutarlılık çok önemlidir. Python’da PEP8, JavaScript’te Airbnb Guide gibi stil kılavuzları vardır. Boşluk kullanımı, girintiler, satır uzunluğu, parantez yerleşimi gibi detaylar hem okuma kolaylığı sağlar hem de ekip içinde uyumu artırır.
Tutarsız örnek:
kotlinKopyalaDüzenleif(x==1){
return true;
}else
{ return false;}
Tutarlı örnek:
kotlinKopyalaDüzenleif (x == 1) {
return true;
} else {
return false;
}
Bu tür düzenlemeler basit ama önemli farklar yaratır.
Anlamlı Dosya ve Klasör Yapısı Oluşturun
Kod sadece satırlardan değil, dosya yapısından da oluşur. Proje yapınızın mantıklı bir düzen içinde olması gerekir. Tüm dosyaların ana dizinde olması yerine ilgili modüller, bileşenler, servisler gibi klasörlere bölünmesi okunabilirliği artırır.
Kötü örnek:
cssKopyalaDüzenleproject/
main.py
data.txt
utils.py
test1.py
test2.py
İyi örnek:
cssKopyalaDüzenleproject/
src/
main.py
utils.py
services/
auth.py
data_service.py
tests/
test_auth.py
test_services.py
Bu yapı hem düzenli hem de ölçeklenebilir hale gelir.
Kod Gözden Geçirme Süreci ile Okunabilirliği Artırın
Kodunuzu başkalarına incelettirmek en güçlü kalite güvence yöntemlerinden biridir. Kod gözden geçirme (code review) sadece hataları bulmak için değil, okunabilirliği değerlendirmek için de yapılmalıdır. Takım olarak anlaşmalar belirlenmeli ve herkes bu anlaşmalara uymalıdır.
Test Yazmak Okunabilirliği Teşvik Eder
Testler yazmak, geliştiriciyi fonksiyonları küçük ve test edilebilir yazmaya teşvik eder. Böylece hem kod kalitesi artar hem de kodun niyeti daha açık olur. Ayrıca bir fonksiyonun nasıl kullanılacağını anlamak için testlere bakmak da oldukça öğretici olabilir.
Örnek test:
javaKopyalaDüzenledef test_convert_pounds_to_kilograms():
assert convert_pounds_to_kilograms(2) == 0.907184
Bu test, fonksiyonun ne işe yaradığını ve ne beklediğini hemen gösterir.
Karmaşadan Kaçının, Basit Tutun
Karmaşık algoritmalar, iç içe geçmiş yapılar, uzun if-else blokları yerine daha sade ve okunabilir alternatifler düşünülmelidir. Bir kod ne kadar “zekice” görünse de okunamıyorsa kötü yazılmıştır.
Kötü örnek:
iniKopyalaDüzenleresult = True if x % 2 == 0 else False
Basit ve okunabilir hali:
pythonKopyalaDüzenledef is_even(x):
return x % 2 == 0
Basitlik her zaman okunabilirlik açısından üstündür.
Sonuç
Kod okunabilirliği, yazılım geliştirme süreçlerinde göz ardı edilen ama çok önemli bir konudur. Yalnızca bilgisayarlar için değil, insanlar için de yazdığımızı unutmamalıyız. Kodun çalışması yeterli değildir; sürdürülebilir, bakımı kolay, anlaşılır ve geliştirilebilir olması gerekir. Bu da yalnızca okunabilir kod ile mümkündür.
Her geliştirici bu sorumluluğu taşımalı ve kodlarını başkalarının okuyacağını varsayarak yazmalıdır. Bugünün okunabilir kodu, yarının daha hızlı çözülen hatası, daha kolay yapılan geliştirmesi ve daha az stresli çalışma ortamı anlamına gelir.
